MELİK ERTUĞRUL BAYRAKTARKATAL

ÖĞRETMENİM KEMAL İLERİCİ (*)

 

Melik Ertuğrul Bayraktarkatal

 

       Kemal ilerici, 15 Ekim 1910'da Bolu'nun Gölyüzü mahallesinde dünyaya geldi. Babası polis memuru Bolulu Lütfi Bey, annesi Bolu'nun Düzce ilçesi Çakırlar köyünden ev kadını Hamide Naciye Hanım'dı. Babasının görevi nedeniyle çocukluğu beş yaşına dek Ereğli, Zonguldak ve Bartın' da geçen İlerici, dokuz yaşındayken babasını kaybetti. İlköğrenimini 1921 yılında Bolu Sultanisi ilk kısmında tamamlayan İlerici orta öğreniminin üç sınıfını Bolu Lisesi'nde 1924 yılında tamamladıktan sonra, iki yıl Kastamonu İlköğretmen Okulu'nda okuyarak 1926 yılında ilkokul öğretmeni olarak Bolu'ya atandı. Kemal İlerici’nin müzik sevgisinin oluşmasında el mızıkası çalan annesi Hamide Hanım’ ın etkisi oldu. Kendi kendine keman çalmaya çalışan İlerici, müzik öğretmeni Mustafa Rahmi Otman’ ın Bolu’ ya atanması ile çalışmalarını onunla sürdürdü. İlk bestelerini bu yıllarda yapan Kemal İlerici’nin bu ilk eserleri Klasik Türk Müziği alanındadır. Müzik bilgisini artırmak için İstanbul’ a atanma isteği 1932 yılında gerçekleşti ve 55 inci ilkokula öğretmen olarak atandı. Aynı yıl Belediye Konservatuvarı’ na girerek Hasan Ferit Alnar’la armoni çalışmaya başladı. Geleneksel Türk müziğine olan ilgisi nedeniyle Hüseyin Sadettin Arel’ le tanışmış Dr. Suphi Ezgi ile Klasik Türk Müziği üzerine çalışmıştır. Konservatuvardaki üçüncü yılında Hasan Ferit Alnar  Ankara’ ya atanınca onun yerine gelen Ahmed Adnan Saygun’ la çalışmalarını sürdürdü. 1938 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı sınavını kazandı ve 1945 yılında üçlü armonik sistemde yazdığı “ Senfonik Uvertür “ ve o yıllarda Türk Müziği makamlarından yola çıkarak oluşturmaya başladığı kendi armonik sistemiyle bestelediği “ Köyümde “ adlı orkestra süiti ile kompozisyon ileri devresinden “iyi” derece ile mezun oldu. Bundan sonraki tüm eserlerini kendi armonik sistemiyle bestelemiştir.

​

Kemal İlerici okulu bitirmesinin hemen ardından 18 ay sürecek olan üçüncü askerliğine başladı. Askerlik dönüşünde Deneme (Tatbikat) Sahnesi stajyeri olarak Devlet Konservatuvarı'nda öğretmenlik yaptı. 1949 yılında Necil Kazım Akses'in konservatuvar'a müdür olmasından sonra Deneme Sahnesi'nin kaldırıldığı gerekçesiyle İlerici açıkta bırakıldı ve aynı yıl Atatürk Lisesi müzik öğretmenliğine atandı.

​

İlerici 1948'de obua ve piyano için "Maya" adlı yapıtını besteledi. Yapıt piyanist Mithat Fenmen ve obuacı Ali Kemal Kaya tarafından birçok kez seslendirilmiş ve ayrıca Ankara Radyosu'nda kayıt edilmiştir. 1948-49'da yazdığı karma koro için parçalar TRT tarafından satın alınmış ve 1950'de bestelediği "Yurt Renkleri" adlı orkestra yapıtı Dr. Hans Hoemer yönetiminde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası tarafından seslendirilmiştir. 1951 yılında yazdığı "Hüseyni Saz Semaisi" Kopuz Dörtlüsü, piyano ve keman için Uzun Hava’sı yine Mithat Fenmen eşliğinde Erol Aygün tarafından seslendirilmiştir.”Köyümde” adlı orkestra süiti de ilk kez öğretmeni Hasan Ferit Alnar, 1952 yılında Dr. Hans Hoerner ve 1974 yılında da Hikmet Şimşek yönetiminde seslendirilmiştir.

​

       Kemal ilerici 1953-54' de görgü-bilgi arttırma bursuyla Fransa'ya gidip bir yıl kaldı. Burada Olivier Messiaen, Darius Milhaud, Jacques Chailley gibi önemli besteci ve müzikologlarla görüşerek, geleneksel Türk müziği yapısından kaynaklanan armonik sistemini tanıttı ve görüşlerini aldı. 1969 yılında kendi isteği üzerine Atatürk Lisesi Müzik öğretmenliğinden emekli oldu .

“Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi “ adlı eserin ilk basımı 1970,ikinci basımı 1981 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılmış ve toplam 7000 adettir.

​

       Kemal İlerici’nin makamları incelemede kullandığı metodu 1935-36 yıllarında keşfetmiş, yapıtlar üzerinde gerekli incelemeleri yaptıktan sonra 1943-44 yıllarında ana dizi olarak “Hüseyni” makamını seçip kendi armonik sistemini oluşturmuş ve 1945 yılında da “Köyümde” adlı orkestra süitini bu sistem ile bestelemiştir. Kendi armonik sistemini anlatan “Bestecilik Bakımından Türk Müziği ve Armonisi” adlı kitabını bu yıllarda bitirmiş ve 1949 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na basılması için başvurmuştur. Kitabın ilk baskısı ancak başvurusundan yirmi bir yıl sonra1970 yılında gerçekleşmiştir. Kendi ifadesiyle; “kendi sistemini ve Türk müziğini daha geniş bir biçimde ve örnekleriyle açıkladığı” 1980 li yılların başlarında bitirdiği “Çoksesli Türk Sesdili” adlı yayımlanamamış bir kitabı da mevcuttur. Bu kitap öğrencisi Melik Ertuğrul Bayraktarkatal’da bulunmaktadır.Yine kendi araştırma metoduna dayanarak yazdığı “İş Halinde Üçlü Sistem Armoni” başlıklı kitabı 1974 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bastırılmıştır. 1964 yılında Opus dergisinde bir yazı dizisi olarak yayımlanan “Türk Müziği’nin Taşıdığı Değerler”  önemli bir makalesidir. İlerici Türk müziği ile ilgili her konuda düşüncelerini dile getirmiş ve yazmış bir “sesdizer“, etnomüzikolog, müzik kuramcısı ve düşünürdür. Ortaya koyduğu sistem Cumhuriyet dönemindeki çağdaşlaşma çalışmalarının en önemlilerinden biridir.  

     

Bedia Hanımla evlenmiş olan İlerici’nin, Dilek ve Ülkü adlarında iki kız çocuğu vardır. Kemal İlerici 29 Eylül 1986 yılında vefat etmiştir.

​

       Kemal İlerici; Atatürkçü ve Türk milliyetçisidir. Türk kültürünün zenginliğine ve farklılığına inananmıştır. Özellikle “ dil “ konusunda çok duyarlıdır. Türkiye ile ilgili gerekli gördüğü her konuda ilgili kişilere mektup yazmış ve uyarmıştır.

​

      Sistemini tüm isteyen öğrencilerine ölene dek hiçbir maddi karşılık beklemeden ve almadan evinde öğreten İlerici 1974 yılında Muammer Sun’un kısa süreli ( ondört gün ) Ankara Devlet Konservatuvarı Müdür vekilliği sırasında okula davet edilmiş ve bir yıl süre ile sistemini burada öğretmiştir. Ancak daha sonra bu dersin kaldırması nedeniyle buradaki öğretmenliği de sona ermiştir. Günümüzde ise Kemal İlerici’nin armonik sistemini öğrencisi Melik Ertuğrul Bayraktarkatal Başkent Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’ nda lisans ve yüksek lisans düzeyinde öğretmektedir. Ayrıca öğrenmek isteyenlere de tıpkı öğretmeni gibi kapısı açıktır. 

​

Öğrencilerinden; Muammer Sun, İlhan Baran, İlhan Usmanbaş, Bülent Arel, Sarper Özsan, Nurhan Cangal, Necati Gedikli, Hayrettin Akdemir, "tekne kazıntısı öğrencim” dediği Melik Ertuğrul Bayraktarkatal,  Muhiddin Dürrüoğlu bazılarıdır.

        Kemal İlerici Tüm hayatını kendi ifadesiyle; “ Türk Ulusu’na olumlu katkılar yapmaya ve bir aydın olarak çevresini aydınlatmaya adamış tüm çalışmalarını “Türk milletine ithaf eden” alçak gönüllü ve ilkeli bir aydındır.    

 

Eserleri

 

Geleneksel Türk Müziği Eserleri

 

Altı Saz Semaisi

 

Orkestra Eserleri

 

“Köyümde”, Orkestra süiti, 1945.

“Yurt Renkleri”, 1950.

"Mehmetle Söyleşiler No 1" 1962

"Mehmetle Söyleşiler No 2" 1969

“Duygu Demeti”, 1971.

“Dilek Kızıma”, 1974.

 

Konçertoları

 

“Efe Kaprisi”, viyolonsel ve orkestra için, 1967.

“Obua Konçertosu”, 1970.

 

Oda Müziği Eserleri

 

“Yaylılar Dörtlüsü”, 1943.

“Maya”, obua ve piyano için,1948.

“Hüseyni Saz Semaisi ve İki Türkü”, yaylılar dörtlüsü için, 1951

“Uzunhava”, keman ve piyano için, 1952.

“Mehmet’le Söyleşiler”, oda orkestrası için suit, 1962 – 1969. “Edip Özışık’la Söyleşiler” Obua ve Piyano için,1972

“Uyuyan Sevgiliye” Soprano ve Tenor İçin, 1955/1972

“Oy Dağlar”, korno ve piyano için, 1973.

“İkili”, obua ve korangle için, 1974.

“Hüseyni Saz Semaisi”, Ney ve Kemençe için 1979

“İki Dost”, iki keman için, 1980

“İki Sesli Sevilmiş Saz ve Söz Yapıtları” Yirmialtı adet Yapıt 1965-66

 

Koro Eserleri

 

“Beş Parça”, karma koro için, 1948 – 1949.

“Gençlerle Söyleşiler” Karma Koro İçin İki Yapıt ,1972

 Solo Çalgı Eserleri

“Dilek Kızıma”, piyano için, 1960 – 1964.

“Ülkü’ye Serçe Kardeşten Armağanlar”, piyano için, 1967.

“Benim Kırlarım”, flüt için, 1969.

“Yurdumdan Sesler”, keman için, 1970.

“Solo Viyolonsel için Uşşak Peşrevi” 1972

“Chris’in yaş günü”, Piyano için,1977

________________________________________

 Kaynakça

 

• Melik Ertuğrul Bayraktarkatal, kişisel arşiv

• Gülen Ada Tanır, “ Kemal İlerici Hayatı, Eserleri ve Müzikolojiye Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekim 2001

 

   *  Bu makale MÜZED’ in 2012 ödülleri için yapılan ödül töreninde 29 Aralık 2012 tarihinde Gazi Üniversitesi konser salonunda sunulmuştur.

​