MAKÂMIN YAPITAÅžI
M. ErtuÄŸrul Bayraktarkatal, Cenk Güray
Makâm, Anadolu ve komÅŸu coÄŸrafyalar için temel bir ezgi üretim sistemidir. Bu çalışma makâmları ezgi merkezli bir yaklaşımla ele almakta ve söz konusu ezgileri açıklayabilmek için makâm yapılarına özgün ezgi karakterini verdiÄŸi düÅŸünülen çekirdek ezgi yapıları yaklaşımından hareket etmektedir. Söz konusu ezgi çekirdeklerini oluÅŸturan perdelerin birbirleriyle iliÅŸkileri doÄŸrultusunda “ayırt edilebilen” ezgisel ve duyuÅŸsal öz niteliklere sahip olmaları makâmların birbirlerinden farklılaÅŸmasını saÄŸlayan temel etken olarak kabul edilmektedir. Daha geniÅŸ makâmsal ezgiler ise söz konusu ezgi çekirdeklerinin birbirlerine eklemlenmesi aracılığıyla ortaya çıkmaktadır. Ezgi çekirdeklerini oluÅŸturan “perde kümelerine” ait perdelerin “iÅŸlevleri” geleneksel müziÄŸimizde yaygın bir biçimde kullanılan Hüseynî ve UÅŸÅŸâk makâm aileleri üzerinden örneklenmiÅŸ, söz konusu makâmlara ait eserlerin analizleri ile makâmın kendine has renklerini ortaya koyan “ezgi kalıpları/örüntüleri” söz konusu perdelerin iÅŸlevleri aracılığıyla oluÅŸturdukları “sentaks” ile ifade edilmiÅŸtir. Makale boyunca, ezgi üretim özelliÄŸi üzerinden geleneksel müziÄŸimize has bir yapma-etme metodu olarak deÄŸerlendirilebilecek olan “makâmların” arkasındaki “yapısal” zenginlik anlaşılmaya çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: makâm, ezgi çekirdeÄŸi, ezgi kalıbı, sentaks
​
Makâm can be identified as the main mechanism for ‘melodic construction’ regarding the music genres in Anatolia and the neighboring geographies. This paper intends to define the concept of makâm within a music practice-based approach, constructed on the structures of melodic nuclei giving the specific melodic characteristic and the sound of the makâm. All the makâm structures in the paper are described in a modular system developed by the connection of several ‘melodic nuclei’ to each other following a specific melodic pattern/formula based on different functions attributed to the frets gathered in the specific fret aggregate of the given makâm and resulting in a differentiable ‘sound’ which is reflected by this ‘pattern’. To demonstrate this approach, various musical examples based on two major families of makâm in Anatolian music history and Turkish music-namely Hüseynî and UÅŸÅŸâk had been analyzed and the main melodic patterns giving the specific melodic characteristics to the members of these makâm families were tried to be discovered. Then these melodic patterns or the melodic nuclei were expressed in generic formulas representing the specific melodic functionalities of the frets through which the melody is constructed. Afterward, the possible ways of combining these melodic nuclei with other melodic nuclei within a modular framework to have the basic melody evolved into a more complex one sustaining the ‘specific colors’ of the different melodic nuclei of which it is composed. Finally, the makâm structures that can be categorized under Hüseynî and UÅŸÅŸâk families were discussed further to reveal their specific melodic characteristics differentiating them from the other category members.
​
Keywords: makâm, melodic nuclei, melodic pattern, syntax
​
https://drive.google.com/file/d/1BKKCBhOiRl4bNxj2e9OIovQ-KwQ1fYC0/view?usp=sharing
​
​